Przyjętą w Kodeksie Spółek Handlowych zasadą jest prawo wspólnika do udziału w zysku wygenerowanym przez spółkę dopiero po zatwierdzeniu jej rocznego sprawozdania finansowego (art. 191 ksh). Wyjątek od powyższej zasady wprowadził ustawodawca, który, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wspólników oraz ich uzasadnionym potrzebom, umożliwił wprowadzenie w umowie spółki swoistego wytrycha, otwierającego skarbiec spółki w trakcie trwania roku obrotowego, bez oczekiwania na jego zakończenie oraz zatwierdzenie rocznego sprawozdania finansowego. Rozwiązaniem, o którym piszę powyżej jest możliwość wypłaty zaliczki na poczet dywidendy uregulowana w art. 194 ksh.
Jak skorzystać?
Warunkiem niezbędnym do skorzystania z możliwości wypłaty zaliczki na poczet dywidendy jest ustanowienie stosownego upoważnienia dla Zarządu spółki. Co niezmiernie istotne, uprawnienie takie musi być zawarte w umowie spółki, a nie np. w formie zgody Walnego Zgromadzenia na wypłacenie zaliczki przez Zarząd. Kolejnym istotnym wymaganiem jest, aby upoważnienie do wypłaty wspólnikom zaliczki było wystawione na Zarząd spółki, a nie na Walne Zgromadzenie, Radę Nadzorczą, etc..
Przykładowe postanowienie umowy spółki przyznające Zarządowi powyższe uprawnienie może przyjąć następująca formę: „Zarząd może wypłacić zaliczkę na poczet przewidywanej dywidendy za rok obrotowy, jeżeli zaistnieją warunki wymagane przepisami prawa, a w szczególności jeżeli spółka posiada wystarczające środki na wypłatę.”
Powierzenie uprawnienia do decydowania o wypłacie zaliczki Zarządowi ma swoje uzasadnienie w fakcie, iż to właśnie członkowie Zarządu mają najlepsze rozeznanie w aktualnej sytuacji finansowej spółki.
Warunki wypłaty
W obowiązującym stanie prawnym ograniczeniem w wypłacie zaliczki, oprócz przyznania uprawnienia do decydowania o zaliczce Zarządowi, jest wykazanie zysku osiągniętego przez spółkę za poprzedni rok w zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym. Ponadto wysokość zaliczki nie może przekroczyć połowy zysku osiągniętego od końca poprzedniego roku obrotowego, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, którymi w celu wypłaty zaliczek może dysponować zarząd, oraz pomniejszonego o niepokryte straty i udziały własne (art. 195 ksh).
Zwrot zaliczki
W przepisach na próżno można poszukiwać uregulowań, które dawałaby jednoznaczną odpowiedź na pytanie, co w przypadku gdy wypłacona zaliczka będzie większa niż wypracowany w ciągu całego roku zysk, albo co gorsza, gdy rok zakończy się dla spółki stratą. Ustawodawca, dostrzegając swego rodzaju lukę w przepisach, postanowił ją wypełnić, wprowadzając stosowne zmiany poprzez dodanie (ustawą z dnia 9.11.2018 r., która wchodzi w życie 1 marca 2019 r.) art. 195 § 11 w brzmieniu:
- 11. W przypadku gdy w danym roku obrotowym zaliczka na poczet przewidywanej dywidendy została wypłacona wspólnikom, a spółka odnotowała stratę albo osiągnęła zysk w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek, wspólnicy zwracają zaliczki w:
1) całości – w przypadku odnotowania straty albo
2) części odpowiadającej wysokości przekraczającej zysk przypadający wspólnikowi za dany rok obrotowy – w przypadku osiągnięcia zysku w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek na poczet przewidywanej dywidendy.
Jak jednak wyegzekwować zwrot zaliczki od wspólnika, który nie chce oddać wypłaconego świadczenia? W doktrynie istnieją zasadniczo dwa poglądy w tym zakresie. Pierwszy z nich opiera się na stanowisku, że zwrotu należy domagać się na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Skoro bowiem zaliczka została wypłacona na poczet przyszłej, przewidywanej dywidendy, to późniejszy, następczy brak zysku, który można byłoby wypłacić wspólnikom, powoduje obowiązek zwrotu świadczenia na podstawie art. 405 kc, w zw. z art. 410 § 2 kc. Drugi z poglądów zakłada, że zaliczka wypłacona zgodnie z postanowieniami art. 194 oraz art. 195 ksh, nie może z samej swej istoty być świadczeniem nienależnym. Późniejszy brak zysku nie powoduje ex lege nieważności wypłaty zaliczki (nienależności świadczenia). W tym przypadku wspólnik zachowuje pobrane świadczenie, którego wartość będzie potrącona z kolejnymi przysługującymi mu wypłatami, pochodzącymi z zysku z działalności spółki.
Podsumowanie
Zaliczka na poczet dywidendy jest regulacją przydatną szczególnie dla wspólników spółek z o.o. Nie muszą oni czekać do zatwierdzenia sprawozdania finansowego za poprzedni rok obrotowy, aby móc partycypować w zyskach, które generuje spółka. Wypłata, o której decyduje Zarząd, może mieć miejsce nawet kilka razy w ciągu roku. Nie można jednak zapominać o problemach które mogą być związane z prezentowanym rozwiązaniem, tj. sytuacjami, w których spółka w całym roku obrotowym wygeneruje ostatecznie mniejszy zysk niż wypłacone zaliczki bądź zakończy rok na minusie. Próbę regulacji, których zadaniem jest zminimalizowanie powyższych ryzyk, podjął ustawodawca, wprowadzając od 1 marca 2019 r., nowelizację przepisów w przedstawionym powyżej zakresie. Uzupełnione w ten sposób przepisy stanowią ciekawą i potrzebną alternatywę dla dotychczasowych uregulowań umożliwiających wspólnikom udział w zyskach generowanych przez spółkę dopiero po zakończeniu roku obrotowego oraz po zatwierdzeniu jej rocznego sprawozdania finansowego.
Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.