Autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe
Prawo autorskie zakłada rozróżnienie na autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe.
Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. To właśnie autorskie prawa osobiste określają m.in. prawo twórcy do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, a nawet udostępniania dzieła anonimowo – decyzja twórcy w tym zakresie jest wiążąca dla innych podmiotów. Roszczenia w tym zakresie po śmierci twórcy mogą być wysuwane przez osoby przez niego wskazane lub członków jego najbliższej rodziny. Ponadto to twórcy przysługuje zawsze prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu oraz prawo zakazywania naruszania treści i formy utworu bez jego zgody.
Autorskie prawa majątkowe dają natomiast uprawnienie do korzystania i rozporządzania utworem, a także prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Pojęcie utworu w prawie autorskim jest kategorią bardzo szeroką, to, czy dane dzieło będzie chronione przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, dalej jako pr. aut.) zależy od spełnienia przesłanek ustawowych. O kwestii, czy dane dzieło jest utworem, nie decyduje wola stron, lecz ustalenia faktyczne. Każdy wytwór niematerialny spełniający łącznie cztery warunki, tj:
1) stanowiący wytwór pracy człowieka (twórcy),
2) stanowiący przejaw działalności twórczej,
3) mający indywidualny charakter,
4) ustalony w jakiejkolwiek postaci
jest utworem będącym przedmiotem prawa autorskiego i jest chroniony bez konieczności spełniania jakichkolwiek warunków formalnych (nie ma konieczności zgłaszania utworu ani umieszczania na nim specjalnych znaków czy symboli). Autorskie prawa osobiste przynależą niezbywalnie twórcy. Możliwe jest jednak posiadanie autorskich prawa majątkowych do utworów przez inne podmioty niż ich twórca.
Nabywanie i posiadanie praw autorskich
Ogólną regułą jest przysługiwanie całości praw do utworu jego twórcy. Jeżeli dzieło powstanie we współpracy dwóch lub więcej osób, decydujące znaczenie będzie miał wkład twórczy każdej z tych osób w jego powstanie. Przepisy prawa autorskiego nie pozwalają na umowne przypisanie współautorstwa, jeżeli brak było faktycznej współpracy przy tworzeniu utworu. Zgodnie z art. 9 ust. 1 zd. 2 pr. aut. domniemywa się, że wielkości udziałów współtwórców są równe. Nie wyłącza to jednak prawa współtwórców do żądania ustalenia przez sąd wielkości tych udziałów.
Majątkowe prawa autorskie mogą zostać odziedziczone i trwają, co do zasady, do siedemdziesięciu lat po śmierci twórcy. Mogą zostać również nabyte w drodze umowy zobowiązaniowej. W prawie autorskim istnieją dwa rodzaje umów dające uprawnienia do utworów: umowa licencyjna oraz umowa o przeniesienie praw. Bardzo często twórcy i przedsiębiorcy nie wiedzą, czym się one od siebie różnią, tymczasem różnice te są bardzo duże.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych przenosi całość autorskich praw majątkowych do utworu z twórcy na inny podmiot, który od tego momentu jest wyłącznie uprawnionym do korzystania i rozporządzania utworem oraz uzyskiwaniem z jego eksploatacji korzyści majątkowych. Umowa taka wymaga dla swojej ważności formy pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa licencyjna oznacza natomiast udzielenie przez twórcę zgody na korzystanie z jego utworu, podczas gdy prawa majątkowe nadal pozostają przy licencjodawcy.
Należy mieć również na względzie, że „nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości” (art. 41 ust. 3 pr. aut.); zapis ten uniemożliwia zawarcie umowy dotyczącej automatycznego przenoszenia autorskich praw majątkowych do utworów.
Prawa autorskie w spółkach prawa handlowego i spółce cywilnej
Niejednokrotnie prowadzenie działalności wiąże się z powstaniem utworów chronionych prawem autorskim. Zasady rządzące nabywaniem, korzystaniem i rozporządzaniem prawami autorskimi powstającymi w ramach spółek prawa handlowego, a także spółki cywilnej mogą mieć znaczący wpływ na realizację założonych celów gospodarczych, w szczególności tych polegających na działalności twórczej.
Spółki prawa handlowego mogą nabywać i posiadać autorskie prawa majątkowe, na takich samych zasadach jak nabywają i korzystają z innych praw (autorskie prawa osobiste nie mogą należeć do spółki, bowiem spółka nie może być twórcą utworu). Brak osobowości prawnej sprawia, że spółka cywilna nie może nabywać autorskich praw majątkowych do utworów, prawa takie mogą stanowić jedynie współwłasność wszystkich wspólników.
Prawa autorskie a umowa o pracę
Odrębne zasady rządzą przenoszeniem praw do utworów powstałych w ramach stosunku pracy łączącego pracownika ze spółką. Problematykę utworów pracowniczych najlepiej oddaje teza Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1998 r. „Jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunków pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy, do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę właściciela tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia (art. 12 ust. 1 pr. aut.)” (I PKN 196/98, OSNP 1999/14/454, OSP 1999/11/207).
Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.