Utwory pracownicze
Problematykę dotyczącą praw autorskich przysługujących pracodawcy z tytułu stworzenia utworu przez pracownika w ramach stosunku pracy w znacznej mierze wyczerpuje art. 12 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (PrAut). Zgodnie z nim, „jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron”.
Pracownikowi z tytułu wykonania utworu nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie, nic nie stoi jednak na przeszkodzie przyznania mu przez pracodawcę nagrody lub gratyfikacji w przypadku wykonania utworu o wyjątkowych cechach. Na prawa majątkowe przysługujące pracodawcy nie wpływa rozwiązanie stosunku pracy, należy jednak pamiętać, że wygasają one na zasadach ogólnych prawa autorskiego, a więc 70 lat po śmierci twórcy. Dodatkowo, zgodnie z ust. 3 omawianego artykułu, „z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono”.
Kiedy prawa autorskie przysługują pracodawcy?
Szczegółowa analiza art. 12 PrAut pozwala zauważyć kilka ograniczeń dotyczących przejęcia praw autorskich przez pracodawcę. Po pierwsze, wskazany artykuł dotyczy wyłącznie praw majątkowych – osobiste prawa autorskie są niezbywalne, niezależnie więc od okoliczności powstania utworu to autorowi przysługuje wyłączne prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem bądź pseudonimem, zastrzeżenia nienaruszalności treści i formy utworu oraz nadzoru nad sposobem korzystania z niego.
Po drugie, autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy tylko wtedy, gdy utwór powstał w związku z wykonywaniem obowiązków wynikających ze stosunku pracy. Należy więc pamiętać, że nawet jeśli utwór powstał w czasie pracy i z materiałów należących do pracodawcy, nie musi być utworem pracowniczym w rozumieniu ustawy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 listopada 2008 r. (sygn. akt I ACA 227/08) „dla zastosowania art. 12 PrAut ważne jest, by stworzony utwór był wynikiem zobowiązania pracownika do wykonywania pracy obejmującej obowiązki twórcze w znaczeniu prawa autorskiego, a zatem powstał w następstwie realizowania czynności o cechach odpowiadających zasadzie ich wyodrębnienia ustalonej w umowie”. Umowa o pracę powinna więc określać jako obowiązek pracownika (albo jeden z obowiązków) tworzenie utworów, do których można zastosować domniemanie przejęcia autorskich praw majątkowych przez pracodawcę. Ewentualne powstanie utworu „przy okazji” wykonywania pracy nie stanowi podstawy do uznania utworu za utwór pracowniczy. Ustawa wprowadza odmienne regulacje w stosunku do stworzonych przez pracowników programów komputerowych, w przypadku których przejście praw majątkowych na pracodawcę następuje niezależnie od zakresu obowiązków pracownika. Odmienne regulacje muszą zostać wskazane wprost w umowie o pracę bądź odrębnej umowie zawartej pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.
Po trzecie, z powołanego przepisu jasno wynika, że dla zastosowania domniemania z art. 12 PrAut konieczne jest istnienie stosunku pracy. Nie ma więc możliwości przyjęcia, że utworem pracowniczym w rozumieniu ustawy jest utwór stworzony przez osobę zatrudnioną na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zleceniodawca nie ma więc prawa do eksploatacji utworów stworzonych w wyniku wykonania umowy zlecenia czy umowy o dzieło, jeżeli przejście autorskich praw majątkowych nie zostało umownie uregulowane. Należy także pamiętać, że zlecenie komuś wykonania utworu nie daje zleceniodawcy prawa do jego rozpowszechniania i osiągania z jego eksploatacji korzyści majątkowych. O ile poprzez przyjęcie pracowniczego utworu pracodawca uzyskuje ogół autorskich praw majątkowych, o tyle przejście praw majątkowych z umowy zlecenia czy umowy o dzieło należy szczegółowo uregulować, określając m.in. pola eksploatacji. Nie jest także możliwe umowne przeniesienie majątkowych praw autorskich do ogółu przyszłych utworów stworzonych przez zleceniobiorcę w ramach wykonywania umowy – umowa może zawierać co najwyżej zobowiązanie zleceniobiorcy do dokonania takiego przeniesienia, sama czynność musi jednak nastąpić w stosunku do konkretnego utworu, jasno wskazanego w odrębnej umowie.
Chwila przyjęcia utworu jako moment przejścia autorskich praw majątkowych na pracodawcę
Przejęcie autorskich praw majątkowych przez pracodawcę następuje z chwilą przyjęcia utworu. Nie wymaga ono zachowania szczególnej formy – może być dokonane ustnie lub nawet w sposób dorozumiany, jeżeli nie budzi zasadniczych wątpliwości co do woli pracodawcy. Zgodnie z art. 13 PrAut, pracodawca ma obowiązek powiadomić pracownika w ciągu sześciu miesięcy o nieprzyjęciu utworu lub o uzależnieniu przyjęcia od wprowadzenia zmian. Zastrzeżenie wprowadzenia zmian nie jest możliwe w przypadku przyjmowania utworu naukowego przez instytucję naukową. Po bezskutecznym upływie tego terminu uważa się, że utwór przyjęto bez zastrzeżeń.
Zgodnie z art. 12 ust. 2 PrAut pomimo przyjęcia utworu przez pracodawcę twórca może odzyskać autorskie prawa majątkowe, jeżeli utwór nie został rozpowszechniony w ustalonym przez strony terminie, a w przypadku braku takiego terminu – w ciągu dwóch lat od przyjęcia utworu. Jedynym warunkiem, który pracownik musi spełnić, jest wyznaczenie pracodawcy dodatkowego terminu do rozpowszechnienia utworu – po jego bezskutecznym upływie twórca odzyskuje autorskie prawa majątkowe. Zgodnie z art. 74 PrAut konieczność przyjęcia utworu nie odnosi się do stworzonych przez pracownika programów komputerowych.
Należy także pamiętać o ograniczeniach wynikających z ewentualnego współtwórstwa utworu. Pracodawca przejmuje w chwili przyjęcia całość praw majątkowych do utworów stworzonych w całości przez zatrudnionych przez niego pracowników. W przypadku współpracy pracownika z osobą „z zewnątrz” bądź osobą zatrudnioną na podstawie umowy cywilnoprawnej pracodawcy przysługuje jedynie ta część praw majątkowych, która przysługiwałaby osobom zatrudnionym przez niego na podstawie umowy o pracę.
Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.