Przelew jest jedną z podstawowych usług bankowych. W Polsce są one realizowane najczęściej poprzez elektroniczny system ELIXIR, dzięki któremu środki mogą się znaleźć na rachunku odbiorcy w ciągu kilku godzin po zleceniu przelewu. Obecnie do wykonania przelewu bankowego wystarczy podanie numeru konta odbiorcy, bez żadnych dodatkowych danych, co zostało uregulowane w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U.2014.873 j.t.) poprzez implementację unijnej dyrektywy w sprawie usług płatniczych (2007/64/WE). Natomiast cztery lata temu sytuacja wyglądała inaczej – obligatoryjnym krokiem było wpisanie danych osoby, na którą założony był rachunek bankowy, gdyż w przeciwnym razie bank odmawiał wykonania dyspozycji.
Aktualnie przepisy ustawy o usługach płatniczych uznają przelewy za właściwe autoryzowane, gdy wskazano jedynie unikatowy identyfikator, bez względu na podane przez użytkownika inne informacje dodatkowe. Zasadniczo unikatowym identyfikatorem jest numer rachunku odbiorcy. Problem z odzyskaniem przelanych środków pieniężnych pojawia się, gdy wykonany zostanie przelew na nieprawidłowy numer rachunku bankowego.
Zgodnie z kodeksem cywilnym (art. 405-414) osoba, która została naszym kosztem bezpodstawne wzbogacona, powinna nam zwrócić uzyskaną korzyść majątkową. W praktyce odzyskanie pieniędzy przelanych na zły numer rachunku bankowego może okazać się bardzo trudne. Aby pozwać właściciela rachunku bankowego, na który przelaliśmy omyłkowo określoną sumę pieniędzy, należy dysponować jego danymi osobowymi, których uzyskanie może być trudne z uwagi na fakt, iż dane te stanowią tajemnicę bankową. Art. 105 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (Dz.U.2015.128 j.t.) mówi o obowiązku udzielenia przez bank informacji stanowiących tajemnicę bankową, z tym że nie zezwala na ujawnienie tajemnicy bankowej, jaką stanowią dane osobowe posiadacza rachunku, w sytuacji istnienia roszczenia, którego można dochodzić w powództwie cywilnym.
Zatem aby odzyskać środki pieniężne należy w pierwszej kolejności jak najszybciej skontaktować się ze swoim bankiem – jest szansa, że przelew może zostać jeszcze cofnięty, jednakże każdy taki przypadek jest przez bank rozpatrywany indywidualnie i wszystko zależy od tego na jakim etapie jest płatność.
Jeżeli jest już za późno na cofnięcie przelewu, należy złożyć w banku reklamację. Zgodnie z art. 143 ustawy o usługach płatniczych jeżeli unikatowy identyfikator podany przez użytkownika jest nieprawidłowy, bank nie ponosi za to odpowiedzialności. Bank jest jednak obowiązany podjąć działania w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej. Strony mogą zastrzec w umowie, że dostawca ma prawo pobrać od użytkownika opłatę za odzyskanie środków.
Należy jednakże podkreślić, że przytoczony przepis prawa nie precyzuje, jakiego rodzaju działania dostawca płatnika jest obowiązany podjąć w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej. Wydaje się również, że regulacja ta nie przyznaje dostawcy płatnika żadnych odrębnych uprawnień, także w celu odzyskiwania środków. Zatem na podstawie ww. przepis, w przypadku zlecenia płatniczego wykonanego na podstawie nieprawidłowego identyfikatora, gdy odbiorca transakcji jest klientem banku, bank powinien wystąpić do tego klienta o zwrot kwoty przekazanej na rachunek klienta, z ewentualnym pouczeniem o odpowiedzialności w przypadku braku dobrowolnego zwrotu środków. Bank nie może natomiast samodzielnie udostępnić danych odbiorcy przelewu zleceniodawcy z uwagi na obowiązującą tajemnicę bankową.
W przypadku zlecenia płatniczego wykonanego na podstawie nieprawidłowego identyfikatora, gdy odbiorca transakcji nie jest klientem banku, bank powinien wystąpić do banku odbiorcy przelewu o udostępnienie danych tego odbiorcy lub o skierowanie w imieniu banku płatnika o zwrot kwoty przekazanej na rachunek tego klienta. Wskazać należy, że bank odbiorcy jest uprawniony do udostępnienia danych klienta będącego odbiorcą płatności z uwagi na ustawowe zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej w stosunku do banku, zgodnie z przepisem art. 105 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy Prawo bankowe.
W trybie art. 143 ust. 2 ustawy o usługach płatniczych oraz na podstawie regulacji ustawy Prawo bankowe bank nie jest uprawniony do podejmowania dalej idących kroków celem odzyskania kwoty transakcji płatniczej wykonanej na podstawie nieprawidłowego identyfikatora.
Jeżeli nie udało się odzyskać przelanych środków pieniężnych możliwe są również inne rozwiązania:
1) Można zwrócić się do Komisji Nadzoru Finansowego. KNF jest uprawniona do tego, żeby otrzymać dane posiadacza pieniędzy. KNF również nie ujawni nam danych posiadacza rachunku bankowego, ale będzie w stanie ustalić tę osobę i powiadomić ją, że na jej konto trafiły środki, które zostały omyłkowo przelane.
2) Ponadto istnieje możliwość złożenia zawiadomienia do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przywłaszczenia mienia, które jest ścigane z urzędu. Zatem po przyjęciu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa Policja/Prokuratura z własnej inicjatywy podejmie konieczne działania w celu ustalenia właściciela rachunku bankowego.
Należy mieć na uwadze, że przestępstwo z art. 284 Kodeksu Karnego charakteryzuje się umyślnością i kierunkowością: „strona podmiotowa przestępstwa z art. 284 § 1 k.k. ma charakter umyślny i kierunkowy. Sprawca zatem musi działać w ściśle określonym celu, którym jest przywłaszczenie cudzej rzeczy (mienia). Nie wystarcza, by sprawca godził się na możliwość przywłaszczenia, musi on bowiem tego chcieć i musi to być jego celem” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 11-09-2014 r., II AKa 189/14). Ze względu na powyższe omyłkowe przelanie środków pieniężnych na zły numer rachunku bankowego nie zawsze będzie wypełniało znamiona przestępstwa z art. 284 KK. Dopiero bezprawne zadysponowanie przelanymi pieniędzmi będzie stanowiło przestępstwo. „Bezprawne zadysponowanie pieniędzmi omyłkowo wpłaconymi na konto nie stanowi tzw. wyjęcia ich spod władztwa osoby uprawnionej, a tym samym nie wypełnia znamienia zaboru cudzego mienia (art. 278 § 1 k.k.), gdyż osoba ta utraciła owo władztwo, wpłacając omyłkowo pieniądze na konto bankowe, którym nie dysponuje. Czyn realizujący się przez wypłatę określonej kwoty wypełnia natomiast znamię przywłaszczenia cudzego mienia” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07-11-2014 r., V KK236/14).
W ramach prowadzonego postępowania prokurator ma prawo wystąpić do Sądu o uchylenie tajemnicy bankowej posiadacza konkretnego rachunku bakowego w danym banku. Po wydaniu postanowienia przez Sąd o uchyleniu tajemnicy bankowej bank ma obowiązek udzielić danych osobowych właściciela wskazanego przez nas numeru rachunku bankowego. Osoba pokrzywdzona będzie miała wgląd do akt sprawy i możliwe będzie wtedy uzyskanie danych osobowych posiadacza rachunku, na który omyłkowo zostały przelane środki pieniężne.
Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.