W dobie szalejącej inflacji trudno jest przewidzieć, jak sytuacja na rynku będzie wyglądać w dłuższej perspektywie czasowej. Przedsiębiorcy stoją zatem przed koniecznością zabezpieczenia się przed spadkiem wartości pieniądza, a tym samym wynagrodzenia za wykonaną pracę, już na etapie zawierania umowy. Pomocne może być w takiej sytuacji zawarcie w zapisach umowy klauzuli waloryzacyjnej.
Klauzula waloryzacyjna – co to jest?
Klauzula waloryzacyjna to nic innego jak postanowienie umowne, które ma zapewnić, że wysokość świadczenie pieniężnego wynikającego z zapisów umowy będzie określona przez odniesienie się do innego miernika wartości niż pieniądz. To znaczy, że zamiast wskazywać w umowie określoną, konkretną kwotę świadczenia będzie ona wyliczana w oparciu o wybrany miernik, gdy nadejdzie termin spełnienia świadczenia.
Możliwość stosowania umownych klauzul waloryzacyjnych określona została w art. 358 (1) §2. Ustawodawca nie określa bezpośrednio miernika, co do którego powinno przeliczać się wysokość świadczenia, wskazuje jednak, że ma on być inny niż pieniądz.
Przykładowe rodzaje mierników wartości stosowane przy waloryzacji
Jeżeli nie pieniądz, to według jakiego miernika przeliczyć wysokość świadczenia? Najczęściej stosowanymi miernikami w zapisach są klauzule:
- indeksowe – tutaj miernikiem wartości może być stopa inflacji;
- walutowe – w tym wypadku wartość obliczana jest w odniesieniu do obcej waluty;
- towarowe – wysokość wynagrodzenia wylicza się na podstawie ceny konkretnego towaru, najczęściej są to zboża lub benzyna;
- odnoszące się do wynagrodzenia – określa się tu, że np. wysokość świadczenia będzie odpowiadać wielokrotności średniego wynagrodzenia w sektorze prywatnym przedsiębiorstw.
Warto pamiętać, że wymienione wyżej mierniki nie są jedynymi, które znajdują zastosowanie w klauzulach waloryzacyjnych. Strony umowy mają w tym zakresie pełną dowolność, ponieważ prawnie nie ma nałożonych żadnych ograniczeń. Klauzula powinna być dostosowana każdorazowo do specyfiki kontraktu, charakteru i przedmiotu świadczenia stron oraz okresu, na jaki została zawarta
Waloryzacja sądowa
Co zrobić, kiedy strony umowy nie dodały do jej zapisów postanowienia o waloryzowaniu wysokości świadczenia, a siła nabywcza pieniądza znacznie spadnie, przez co jedna ze stron narażona jest na szkodę? Ustawodawca przewidział taką sytuację i zawarł w art. 358 (1) §3 k.c. przepis, który mówi, że sąd w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza może zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego. Przepis można zastosować również w przypadku, kiedy waloryzacja była ustalona umownie.
Problematyczną kwestią jest jednak określenie istotnej zmiany wartości pieniądza. Z zapisu kodeksu bezpośrednio nie wynika sposób interpretacji tego zwrotu. Pojawia się tu ryzyko, że to, co w naszej subiektywnej ocenie będzie istotną zmianą, może w ocenie sądu nią nie być.
Niestety waloryzacja wysokości świadczenia przez sąd nie może też być stosowana w każdym wypadku. §4 przytaczanego przepisu mówi wprost, że jeżeli świadczenie łączy się z prowadzonym przedsiębiorstwem, przedsiębiorca nie może wystąpić do sądu z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia. De facto wyklucza to możliwość skorzystania przez przedsiębiorcę z instytucji waloryzacji sądowej. Dlatego bardzo ważne jest, żeby przedsiębiorcy, zawierając umowy długoterminowe, pamiętali o zabezpieczeniu się i zawarli w treści umowy klauzulę waloryzacyjną.
Klauzula waloryzacyjna w prawie zamówień publicznych
O ile przedsiębiorcy na podstawie przepisów kodeksu cywilnego mają dowolność co do zawierania w umowach klauzul waloryzacyjnych, o tyle w przypadku umów podlegających Prawu zamówień publicznych tej dowolności już nie ma. Zgodnie z art. 439 ustawy z dnia 11 września 2019 roku Prawo zamówień publicznych w przypadku zawieraniu umów na okres dłuższy niż 12 miesięcy strony zobligowane są do zawarcia w umowie zapisów o dokonaniu waloryzacji wysokości wynagrodzenia. Obowiązek ten ma zapewnić, że wysokość wynagrodzenia wykonawcy zamówienia będzie adekwatna do sytuacji ekonomicznej w momencie spełnienia świadczenia.