Ministerstwo Rozwoju i Technologii prowadzi obecnie prace nad instytucją tzw. fundacji rodzinnej. Celem ustawy o fundacji rodzinnej jest poprawa otoczenia prawnego sukcesji firm, w szczególności ze względu na zmiany pokoleniowe.
W chwili obecnej polski przedsiębiorca, który planuje sukcesję międzypokoleniową, musi korzystać z fundacji zagranicznych z uwagi na brak odpowiednich regulacji w polskim prawie. Tymczasem w Polsce blisko 830 tys. firm to firmy rodzinne, które generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku (ponad 18% PKB). Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że sukcesję planuje niemal 60% firm rodzinnych.
Cel regulacji
Nowa instytucja (fundacja rodzinna) na znacząco ułatwić sukcesję przedsiębiorstw rodzinnych oraz pozwolić na zebranie i ochronę majątku rodzinnego na rzecz wskazanych przez fundatora beneficjentów, a także redukować ryzyka związane z konfliktami na tle spadkowym. Warto dodać, że tego typu rozwiązania funkcjonują w wielu zagranicznych systemach prawnych. Dzięki nim fundator (twórca biznesu rodzinnego) może zapobiec rozdrobnieniu zebranego majątku, a także ustalić zasady zarządzania spółką rodzinną i korzystania z jej dochodów przez przyszłe pokolenia.
Fundacja rodzinna ma być w założeniu podmiotem odpowiedzialnym za zarządzanie majątkiem firmy rodzinnej i stanowiącym zabezpieczenie majątkowe grupy osób wskazanej przez fundatora – w praktyce najczęściej rodziny, umożliwiającym efektywne przeprowadzenie procesu sukcesji rodzinnej działalności biznesowej.
Utworzenie fundacji rodzinnej
Do utworzenia fundacji rodzinnej konieczne będzie:
- złożenie oświadczenia fundatora o utworzeniu fundacji rodzinnej i ustalenie statutu
- ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę albo statut
- wniesienie przez fundatora funduszu założycielskiego
- wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.
Fundatorem fundacji rodzinnej może być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Chwilą powstania fundacji rodzinnej, która posiada osobowość prawną, jest wpis do rejestru fundacji rodzinnych prowadzony przez Sąd Okręgowy w Warszawie.
Samo powstanie fundacji następuje w drodze złożenia oświadczenia woli w ramach aktu założycielskiego sporządzonego przez notariusza bądź w testamencie. W tym pierwszym przypadku fundatorem może być więcej niż jedna osoba.
Majątek fundacji rodzinnej
Omawiana ustawa nie definiuje zamkniętego katalogu składników (aktywów) , które mogą stanowić jej majątek. Najczęściej będą to zapewne udziały lub akcje spółek rodzinnych. Generalnie na majątek fundacji rodzinnej składają się:
- fundusz założycielski wnoszony przez fundatora w wysokości nie niższej niż 100 000 zł
- darowizny na rzecz fundacji
- mienie nabyte po utworzeniu fundacji
Beneficjent fundacji
Beneficjentem, czyli osobą upoważnioną do świadczeń od fundacji, może być osoba fizyczna (przede wszystkim – w naturalny sposób – są to spadkobiercy fundatora, choć nic nie stoi na przeszkodzie, aby były to osoby trzecie) lub organizacja pożytku publicznego. O kręgu beneficjentów decyduje wyłącznie fundator, który za życia może dokonywać w sposób dowolny zmian w tym zakresie.
Zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie beneficjent może otrzymywać wskazane świadczenia od fundacji rodzinnej (np. w formie cyklicznych wypłat) lub mienie dopiero po jej likwidacji.
Co istotne, świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Zatem fundator może uzależnić świadczenie na rzecz beneficjenta od spełnienia przez niego określonych przez fundatora warunków.
Warto wspomnieć, że spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta nie może zagrażać wypłacalności fundacji wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami.
Organy fundacji rodzinnej
Organami fundacji są:
- zarząd
- rada protektorów (obowiązkowa w przypadku co najmniej 26 beneficjentów)
- zgromadzenie beneficjentów.
Każdy członek organu odpowiada wobec fundacji rodzinnej za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, w tym z niedołożenia należytej staranności lub niedochowania lojalności wobec fundacji rodzinnej, chyba że nie ponosi winy.
Działalność gospodarcza fundacji
Co do zasady projekt ustawy przewiduje zakaz prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej. Jest to uzasadnione ograniczaniem ryzyka, które potencjalnie mogłoby negatywnie wpłynąć na majątek fundacji. Zatem fundacja realizuje przedsięwzięcia gospodarcze za pośrednictwem innych podmiotów, np. spółek, w których posiada udziały czy akcje.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Aktualnie projekt ustawy o fundacji rodzinnej przewiduje atrakcyjne podatkowo rozwiązania tak dla fundatora, jak i beneficjentów.
Wniesienie funduszu założycielskiego przez fundatora będzie nieopodatkowane. Także przychody kapitałowe fundacji będą podlegały zwolnieniu przedmiotowemu. Oznacza to, że udział w zyskach kapitałowych (w tym dywidendach) fundacji nie będzie opodatkowany CIT. Jest to bardzo istotne z punktu widzenia posiadania przez fundację udziałów lub akcji spółek. Podatkiem dochodowym obciążeni zostaną jedynie beneficjenci w razie otrzymania przez nich świadczenia od fundacji bądź mienia po jej likwidacji, na zasadach ogólnych.
Wypłaty dokonywane na rzecz fundatora i jego najbliższej rodziny będą zwolnione od podatku od spadków i darowizn w części, jaka została sfinansowana z mienia wniesionego przez fundatora do fundacji.
Wejście w życie ustawy
Według planów MRiT przepisy dotyczące instytucji fundacji rodzinnej wejdą w życie 1 czerwca 2022 r.