W aktualnie panujących warunkach gospodarczych skuteczne odzyskiwanie należności jest bardzo istotną kwestią dla przedsiębiorcy i nieraz przesądza o zachowaniu przez niego płynności finansowej. Wobec faktu niskiej efektywności egzekucji sądowych, licznych upadłości i jeszcze większej liczby podmiotów, które pomimo niewypłacalności nie realizują obowiązków określonych w Prawie upadłościowym, przedsiębiorcy powinni zwrócić szczególną uwagę na prawne formy zabezpieczenia wierzytelności. Umożliwiają one m.in.:
- zaspokojenie z konkretnego składnika majątkowego przed innymi wierzycielami,
- rozszerzenie kręgu podmiotów odpowiedzialnych za dług,
- przyspieszenie dochodzenia należności, co utrudnia ukrycie lub wyzbycie się majątku przez dłużnika.
Wśród sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych należy wymienić:
- dobrze skonstruowaną umowę, która zabezpieczy interesy wierzyciela, np. poprzez zastosowanie odpowiednio krótkich terminów płatności, zastrzeżenie własności sprzedanych rzeczy do czasu całkowitej zapłaty ceny lub umożliwi dochodzenie roszczenia w postępowaniu nakazowym (opłata sądowa w takim postępowaniu jest niższa, w razie składania zarzutów do nakazu zapłaty pozwany musi uiścić opłatę sądową, a ponadto nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym stanowi z chwilą wydania tytuł zabezpieczenia);
- sprawdzenie kontrahenta przez zawarciem umowy, np. w Rejestrze Dłużników Niewypłacalnych i Biurze Informacji Gospodarczej, ale istnieje także możliwość uzyskania informacji o wywiązywaniu się przez podmiot ze zobowiązań publicznoprawnych wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych czy Urzędu Skarbowego;
- uzyskanie zawczasu zgody małżonka na zawarcie umowy, gdy kontrahentem jest osoba fizyczna prowadzącą działalność gospodarczą – dysponowanie taką zgodą umożliwia egzekucję z majątku stanowiącego wspólność małżeńską;
- zabezpieczenia rzeczowe, do których możemy zaliczyć: hipotekę (zabezpieczenie na nieruchomości), zastaw (zabezpieczenie na ruchomości) i przewłaszczanie na zabezpieczenie (które według przeważającej części doktryny i orzecznictwa może być stosowane jedynie do ruchomości) – umożliwiają one zaspokojenie przed pozostałymi wierzycielami osobistymi dłużnika (także w razie likwidacji majątku dłużnika w postępowaniu upadłościowym);
- weksel i poręczenie wekslowe, czyli papier wartościowy, z którego wynika obowiązek bezwarunkowej zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz wskazanej osoby, a w przypadku zastosowania weksla in blanco możliwe jest także zabezpieczenie roszczeń, których wysokość i termin płatności nie są wiadome w chwili składania zabezpieczenia (ponadto z powództwem o zapłatę z weksla możemy wystąpić w postępowaniu nakazowym, a wydany przez sąd nakaz staje się natychmiast wykonalny);
- poręczenie cywilne i gwarancje, które rozszerzają krąg podmiotów odpowiedzialnych za dług – w szczególności warto pamiętać, że wykonawca robót budowlanych może zażądać od inwestora udzielania gwarancji bankowej, przy czym strony nie mogą tego uprawnienia wyłączyć w drodze umowy, a inwestor nie może z tego powodu odstąpić od umowy;
- poddanie się egzekucji w akcie notarialnym – wówczas zamiast długotrwałego nieraz procesu uzyskujemy jedynie klauzulę wykonalności, by z tak sporządzonym tytułem wykonawczym od razu skierować przeciwko dłużnikowi wniosek egzekucyjny.
Oczywiście powyższe wyliczenie nie obejmuje wszystkich form zabezpieczenia wierzytelności. Należy także zwrócić uwagę na uprawnienie każdego z wierzycieli osobistych dłużnika do złożenia wniosku o upadłość niewypłacalnego kontrahenta. Odpowiednio wcześniej rozpoczęte postępowanie upadłościowe lub restrukturyzacyjne zwiększa prawdopodobieństwo zaspokojenia wierzycieli.
Sposób zabezpieczenia należności pieniężnych, z uwagi na jego koszt i określone prawem wymogi ustanowienia, należy dostosować do konkretnej czynności prawnej i kontrahenta, z którym zawieramy umowę. Warto każdorazowo przed zawarciem umowy zastanowić się nad możliwością zabezpieczenia swoich interesów, w szczególności, gdy wiarygodność partnera handlowego budzi naszą wątpliwość lub wartość przedmiotu umowy jest dla nas znacząca.
Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.