Czym jest skarga pauliańska

Powszechnym zjawiskiem są sytuacje, w których dłużnik, działając nielojalnie względem swojego wierzyciela, rozporządza swoim majątkiem w ten sposób, iż doprowadza do swojej niewypłacalności lub ją powiększa (z korzyścią dla osoby trzeciej), czego skutkiem jest uniemożliwienie uzyskania zapłaty. Działanie takie w praktyce polega np. na sprzedaży majątku lub jego darowiźnie. Co w takim przypadku zrobić może pokrzywdzony wierzyciel ?

Sposobem ochrony interesów wierzycieli w takim przypadku jest instytucja skargi pauliańskiej (art. 527-534 kpc). Jest to rodzaj powództwa, którego treścią jest żądanie uznania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią (np. darowizny nieruchomości) za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, którego sytuacja pogorszyła się wskutek tej czynności.

Wierzytelność, która jest dochodzona, musi spełniać podstawowe warunki:

  • co do zasady musi istnieć w chwili dokonania przez dłużnika zaskarżonej czynności, najpóźniej jednak w chwili zamknięcia rozprawy. Nie musi ona być ściśle określona co do wysokości;
  • musi być zaskarżalna (czyli można jej dochodzić przed sądem),
  • powinna być wymagalna, choć w chwili zamknięcia rozprawy nie musi być stwierdzona tytułem egzekucyjnym;
  • powinna mieć charakter pieniężny, który należy rozumieć w szerokim tego słowa znaczeniu, to znaczy, iż roszczenie to obejmuje także wierzytelności pierwotnie niepieniężne (np. o wydanie rzeczy) z zastępczym świadczeniem pieniężnym.

Co podlega zaskarżeniu skargą pauliańską

Zaskarżeniu podlegają czynności prawne dłużnika o charakterze rozporządzającym (chodzi więc o czynności wywołujące skutek w postaci przeniesienia, zniesienia, obciążenia lub innego osłabienia np. prawa własności). Uzasadnione jest to wymogiem spowodowania lub pogłębienia stanu swojej niewypłacalności przez dłużnika.

Przedmiotem zaskarżenia mogą być czynności, które przynoszą korzyść majątkową osobie trzeciej, przy czym muszą być one skutkiem rozporządzeń dłużnika. Nie wyłącza możliwości uwzględnienia skargi pauliańskiej fakt, że w chwili orzekania korzyść nie znajduje się już w majątku osoby trzeciej (bo np. dokonała ona dalszej odsprzedaży).

Niewypłacalność dłużnika

Przesłanką skuteczności zaskarżenia czynności dłużnika jest to, by spowodowała ona pokrzywdzenie wierzyciela, czyli jego niewypłacalność lub jej powiększenie. Jest to sytuacja, w której jego wierzytelność nie może być zrealizowana i brak jest perspektyw na jej zrealizowanie w przyszłości. Oceny niewypłacalności dokonuje się na chwilę zamknięcia rozprawy.

Ciężar dowodu wykazania niewypłacalności spoczywa na wierzycielu. W praktyce podstawową rolę odgrywa postanowienie komornika o umorzeniu egzekucji z powodu jej bezskuteczności.

 Podmiotowe przesłanki skargi pauliańskiej

Skuteczność skargi pauliańskiej uzależnia się od zaistnienia przesłanek o charakterze podmiotowym:

  • istniejącej u dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, która musi istnieć w chwili dokonywania czynności prawnej oraz
  • wiedzą osoby trzeciej otrzymującej korzyść majątkową.

Co do drugiej przesłanki podmiotowej wskazuje się, iż chodzi tu o rzeczywistą lub możliwą (przy dołożeniu należytej staranności) wiedzę osoby trzeciej. Powinna ona obejmować dwa fakty: że czynność prawna krzywdzi wierzyciela dłużnika i że dłużnik o tym wie. Przesłanka ta musi być spełniona w chwili dokonywania zaskarżonej czynności, a ciężar jej udowodnienia spoczywa na wierzycielu.

Jednak jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli:

  • uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
  • korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Natomiast jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny albo stał się niewypłacalny wskutek jej dokonania, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Skutki orzeczenia

W wyniku uznania przez sąd czynności dłużnika za bezskuteczną względem wierzyciela uzyskuje on prawo do egzekucji z majątku osoby trzeciej, na rzecz której dłużnik dokonał przysporzenia. Egzekucja dotyczy bądź konkretnych przedmiotów (jeśli sa oznaczone, np. pojazd, nieruchomość), bądź z całego majątku w przypadku braku takie oznaczenia (np. pieniądze).

Podsumowanie

Możliwość skorzystania z instytucji skargi pauliańskiej zasadniczo uwarunkowana jest następującymi przesłankami:

  • pokrzywdzenie wierzyciela, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową;
  • działanie dłużnika z zamiarem i świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
  • wiedza lub możliwość – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.

Niniejsza informacja nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.